mleko matki
Kobiece mleko kompleksowo zapewnia wszystkie potrzeby dziecka, od odżywienia i napojenia, po wzmocnienie funkcji obronnych organizmu

Mleko matki jest pełne najważniejszych dla zdrowia i rozwoju dziecka składników odżywczych. Nie mniej jednak czy wiecie, że skład kobiecego pokarmu dość istotnie zmienia się w czasie? Niewątpliwe warto dowiedzieć się na czym polega ten proces, by lepiej zaspokoić wszystkie potrzeby dziecka. Dzięki przedstawionej niżej wiedzy każda młoda matka będzie lepiej rozumieć prawdziwe znaczenie karmienia piersią.

Mleko matki stanowi dla każdego nowo narodzonego dziecka jedyne źródło składników odżywczych, niezbędnych dla prawidłowego rozwoju i ochrony zdrowia. Kobiecy pokarm jest optymalnym i nie dającym się skopiować projektem natury, który zapewnia dziecku wszystkie potrzeby żywieniowe. Zapewnia m.in. prawidłowe funkcjonowanie gospodarki hormonalnej i wzmocnienie układu odpornościowego, chroniącego organizm przed infekcjami i rozwojem chorób.

Kobiece mleko cechuje się również o wiele wyższą przyswajalnością w porównaniu do mleka zastępczego. Ponadto, wraz z rozwojem dziecka skład kobiecego mleka stale się zmienia, dostosowując się do bieżących potrzeb. Jego charakterystyka odżywcza zmienia się zarówno w zależności od fazy laktacji, jak i czasu oraz długości karmienia, a nawet siły ssania niemowlaka.

Mleko matki jako pierwszy pokarm dla dziecka zawiera zatem wszystkie niezbędne składniki odżywcze, takie jak węglowodany, białka, tłuszcze, a także witaminy i sole mineralne. Co więcej, kobiece mleko zawiera również odpowiednią ilość wody, by zapewnić maluszkowi odpowiednie nawodnienie. Mleko matki przekazuje dziecku również niezwykle cenne przeciwciała, które chronią je przed rozwojem infekcji i chorób. Z całą pewnością nie jest zatem zwykłym pokarmem, ponieważ pełni znacznie więcej funkcji, niż tylko samo odżywianie.

Z czego składa się mleko matki?

Kobiece mleko jest wyjątkowym pokarmem, którego nie da się idealnie podrobić i w pełni zastąpić. Z tego powodu wszystkie poważne źródła zalecają karmienie naturalne przynajmniej przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. Jego wyjątkowość polega nie tylko na składzie, ale także na samoczynnym dostosowywaniu się właściwości do zaistniałych potrzeb. Poniżej wskazujemy na najważniejsze jego składniki:

  • Woda – Podstawowy składnik kobiecego pokarmu, który jednocześnie zapewnia dziecku odpowiednie nawodnienie, a także umożliwia rozpuszczenie pozostałych składników.
  • Ponad 1000 białek – Jedne z podstawowych składników budulcowych, które pomagają dziecku rosnąć i prawidłowo się rozwiać. Co więcej, pomagają również aktywować jego układ odpornościowy oraz rozwijać i chronić neurony w mózgu. Białka odpowiedzialne są za wiele ważnych funkcji w organizmie, również w zakresie regeneracji i odbudowy. Białko mleka matki składa się z aminokwasów, których jest ponad 20, w tym wszystkie niezbędne. Niektóre z nich, nazywane nukleotydami, zwiększają się w nocy i prawdopodobnie mogą wywołać sen u dziecka.
  • Węglowodany – Kobiecy pokarm zawiera ponad 200 złożonych cukrów, zwanych oligosacharydami, które działają jak prebiotyki, odżywiając dobre bakterie w jelicie dziecka. Zapobiegają one również infekcjom przedostającym się do krwiobiegu, jak również obniżają ryzyko np. zapalenia mózgu. Obecna w mleku laktoza zapewnia także dziecku odpowiednie zasoby energetyczne.
  • Tłuszcze – Umożliwiają przyswajanie  rozpuszczalnych w tłuszczach witamin i pozwalają utrzymać w dobrej kondycji struktury błon komórkowych oraz komórek nerwowych, wspomagając prawidłowy rozwój mózgu i wzroku noworodka. W mleku matki jest kilka kluczowych dla zdrowia dziecka długołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Ponadto, w kobiecym pokarmie obecny jest enzym zwany lipazą, który ułatwia trawienie tłuszczów i ich przemianę w energię.
  • Ponad 40 enzymów – Niezwykle ważne substancje, które są katalizatorami przyspieszającymi reakcje chemiczne w organizmie. Znajdujące się w mleku matki enzymy mają takie zadania jak wspomaganie trawienia oraz wzmocnienie układu odpornościowego dziecka. Co więcej, związki te pomagają również wchłonąć żelazo, które jest niezbędne dla utrzymania zdrowia krwi.
  • Miliony żywych komórek – Obejmują one wzmacniające układ odpornościowy białe krwinki, a także komórki macierzyste, które mogą pomóc w rozwoju i leczeniu narządów dziecka. Ich obecność jest nie do przecenienia praktycznie na każdym wieku małego dziecka.
  • Hormony – Niezwykle ważne związki biochemiczne, które  wysyłają sygnały pomiędzy tkankami i narządami, aby zapewnić ich prawidłowe działanie. Niektóre z nich pomagają regulować apetyt oraz zwiększają senność u dziecka. Co więcej, hormony mogą również zwiększyć więź między matką a dzieckiem.
  • Witaminy i minerały. Składniki odżywcze, które wspierają zdrowy wzrost oraz funkcjonowanie narządów, a także pomagają budować zdrowe zęby oraz kości. Obecne w kobiecym mleku witaminy A, C i E występują w ilości nawet pięć razy większej niż w mleku krowim. Dzieci karmione piersią znacznie rzadziej cierpią na krzywicę. Zaleca się jednak podawanie dziecku dodatkowej dawki witaminy D oraz przez pierwsze trzy miesiące karmienia naturalnego witaminy K.
  • Przeciwciała – Znane również jako immunoglobuliny, których wyróżnia się 5 podstawowych form. Wszystkie one znajdują się w kobiecym mleku i chronią dziecko przed chorobami i infekcjami, co czynią poprzez neutralizację bakterii oraz wirusów.
  • 1400 mikroRNA – Regulują ekspresję genów, a także pomagają zapobiegać lub powstrzymywać rozwój choroby. Czynią to poprzez wspieranie układu odpornościowego dziecka.

Chociaż powyższa lista wydaje się już dość długa, to jednak mleko matki zawiera jeszcze więcej składników. Do tego jeszcze naukowcy nieustannie odkrywają coś nowego. Co ciekawe, poziomy tych składników mogą zmieniać się w czasie, w zależności od wieku oraz potrzeb dziecka.

Siara – Mleko matki w pierwszych dniach

Wczesne mleko wytwarzane przez pierś zaraz po urodzeniu dziecka nazywane jest siarą. Jest to gęste, lepkie mleko matki, które często nazywane jest płynnym złotem. Nazwa ta nawiązuje nie tylko do jego żółtego lub pomarańczowego koloru. To mleko nazywane jest tak dlatego, że jest tak ważne dla odżywienia i ochrony wrażliwego noworodka.

Na początku produkowane są bardzo małe ilości (40-50 mililitrów mleka na dobę). Nie mniej jednak w tym czasie żołądek dziecka jest malutki, więc taka ilość w zupełności wystarczy. Siarka jest również bardzo łatwa do strawienia. To, czego brakuje w jej ilości, to rekompensuje swoją jakością.

Skład i właściwości siary

Wiele kobiet jeszcze przed porodem może doświadczać obecności siary w piersiach. Stanowi ona pierwszy pokarm dla dziecka, który stanowi bogactwo protein, chlorków, witamin i leukocytów. Posiada przy tym znacznie mniej niż mleko właściwe tłuszczów i węglowodanów, dzięki czemu jest znacznie bardziej przyswajalna i pomaga noworodkowi wydalić smółkę.

Siara zawiera generalnie te same składniki, które ma również i późniejsze mleko matki. Po prostu ilość tych składników jest inna, ponieważ jest dostosowana do potrzeb noworodka w pierwszych dniach życia. Występuje jedynie przez 3 do 4 dni po urodzeniu, co jednak w zupełności zaspokaja potrzeby noworodka.

Siara czasami jest nazywana naturalnym szczepieniem, ponieważ zawarty w niej poziom przeciwciał i białych krwinek jest bardzo wysoki. Mleko matki musi je zawierać, aby mogło skutecznie chronić dziecko przed infekcjami oraz rozwojem chorób, na które jest narażone po opuszczeniu macicy.

Właściwości ochronne siary są również ważne dla układu trawiennego dziecka. Dzieci rodzą się z przepuszczalną wyściółką jelita, którą siarka pokrywa i tym samym uszczelnia. Jest to szczególnie ważne, jeśli dziecko jest wcześniakiem, ponieważ będzie bardziej narażone na niebezpieczne martwicze zapalenie jelit (NEC).

Mleko przejściowe – Kobiecy pokarm w pierwszym miesiącu

W pierwszych tygodniach życia dziecka, najczęściej już od 2 do 4 dni po porodzie, zwiększa się ilość produkcji mleka. Młode matki obserwują wówczas, że piersi stają się pełniejsze i bardziej jędrne, co nazywa się „wchodzeniem” mleka. Trzeciego dnia po porodzie dziecko wypija najczęściej ok. 300-400 ml pokarmu na dobę. Natomiast piątego dnia po porodzie ilość ta zazwyczaj zwiększa się nawet do 500-800 ml. W związku z tym nie powinno być zaskakujące, że piersi będą robiły się pełniejsze. Często również matki karmiące odczuwają pewną bolesność sutków, ze względu na zwiększoną intensywność karmienia przy jednoczesnym braku wprawy.

Od 5 do 14 dnia po porodzie mleko matki nazywane jest mlekiem przejściowym. Jak sama nazwa wskazuje, jest to etap, w którym mleko zmienia się z siary w mleko dojrzałe. Staje się wtedy bardziej kremowe w kolorze oraz teksturze. Pokarm przejściowy ma również więcej tłuszczu, a tym samym kalorii, a także laktozy. Mleko staje się wtedy bardziej dostosowane do potrzeb szybko rosnącego noworodka. Zawiera ono również odpowiednią ilość przeciwciał, a także żywych komórek, dobrych bakterii oraz innych składników bioaktywnych, które pomagają zachować zdrowie dziecka.

Dojrzałe mleko matki – Pokarm na długie miesiące

Zanim dziecko skończy 4 tygodnie, mleko matki staje się już dojrzałe. Jest bogate w białko, cukier, witaminy i minerały, a także liczne składniki bioaktywne, takie jak hormony, czynniki wzrostu, enzymy i żywe komórki, które wspierają zdrowy wzrost oraz rozwój dziecka.

Po upływie 4 tygodni zawartość odżywcza oraz poziom składników w dojrzałym mleku na ogół pozostają dość spójne. Jednak skład mleka matki podczas karmienia może się zmieniać z dnia na dzień. Stanowi o tym naturalny proce samoregulacji, reagujący na bieżące potrzeby dziecka.

Jeśli zatem dziecko lub matka jest chora, organizm wytwarza przeciwciała do walki z tą konkretną infekcją. Powstałe przeciwciała staną się także dodatkiem do mleka matki. Co ciekawe, w momencie, kiedy dziecko zaczyna badać świat oraz wkłada zabawki do ust, wzrasta poziom ochronnych enzymów bakteryjnych w mleku matki. To zróżnicowanie składu mleka pokazuje, jak doskonale dostosowuje się ono do zmieniających się potrzeb dziecka. Właśnie dlatego żaden inny pokarm nie może go w pełni zastąpić.

Czym różni się mleko matki przednie i tylne?

Da się zauważyć, że kobiece mleko staje się bardziej gęste i kremowe pod koniec karmienia. Dzieje się tak dlatego, że wraz z przepływem pokarmu, skład tłuszczu stopniowo wzrasta, a to ze względu na mechanikę poruszania się mleka w piersi. Często jest ono nazywane mlekiem tylnym lub drugiej fazy, podczas gdy pierwsze bardziej wodniste mleko nazywane jest przednim lub pierwszej fazy.

Takie rozdzielnie może wprowadzać błędny wniosek, że istnieje jakiś przełącznik pomiędzy nimi, ale faktycznie niczego takiego nie ma. Ta zmiana jest procesem przejściowym. Oba te rodzaje mleka są niezbędnymi częściami kompletnego pożywienia. Co więcej, oba rodzaje są bogate w witaminy, minerały, a także w białko oraz cukry. Różnią się natomiast proporcjami.

Mleko I fazy jest zatem bardzo wodniste, gdyż zawiera niższą zawartość tłuszczu. Jego głównym zadaniem jest zaspokojenie pragnienia dziecka i nawodnienie. Mleko II fazy jest z kolei o wiele bardziej gęste, gdyż zawiera więcej białek, tłuszczów i cukrów.Ma ono przede wszystkim zapewnić właściwe odżywienie. Nie należy jednak martwić się zbytnio o przednie i tylne mleko produkowane w ciągu doby. Dziecko każdego dnia będzie przyjmowało podobne ilości tłuszczu.

Skład mleka matki po sześciu miesiącach

Nawet gdy kobieta chce karmić dziecko piersią przez dłuższy czas, nawet kilkanaście miesięcy czy kilka lat, to nie ma z tym problemu. Chociaż prawdą jest, że po sześciu miesiącach do diety dziecka należy wprowadzać elementy pokarmów stałych w konsystencji, to mleko matki nadal może stanowić część jego codziennego menu. Pokarmy stałe są potrzebne do dostarczenia pewnych składników odżywczych, np. takich jak żelazo. Dziecko musi również zwyczaje nauczyć się je jeść, by nie doświadczyło upośledzenia rozwojowego.

Gdy dziecko będzie miało np. 7 miesięcy, nadal będzie otrzymywać ponad 90% swoich kalorii z mleka matki. Z kolei w wieku od 11 do 16 miesięcy będzie to ok połowy dziennego spożycia kalorii. Z biegiem czasu proporcje te powinny zmieniać się na korzyść stałych pokarmów. Mleko matki będzie natomiast uzupełniać stałe menu o najcenniejsze składniki.

 

Źródła:

Dewey KG et al. Breast milk volume and composition during late lactation (7-20 months). J Pediatr Gastroenterol Nutr. 1984; 3 (5): 713-720.

Ballard O, Morrow AL. Human milk composition: nutrients and bioactive factors. Pediatr Clin North Am. 2013; 60 (1): 49-74.

Moukarzel S, Bode L. Human milk oligosaccharides and the preterm infant: a journey in sickness and in health. Clin perinatol. 2017; 44 (1): 193-207.

Neville MC et al. Studies in human lactation: milk volumes in lactating women during the onset of lactation and full lactation. Am J Clin Nutr. 1988; 48 (6): 1375-1386.

Herrmann K, Carroll K. An exclusively human milk diet reduces necrotizing enterocolitis. Breast Med. 2014; 9 (4): 184-190.

Kuo AA et al. Introduction of solid food to young infants. Matern child health J. 2011; 15 (8): 1185-1194.

Hassiotou F et al. Cells in human milk: state of the science. J Human Lact. 2013; 29 (2): 171-182.

 

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Please enter your name here