Mononukleoza zakaźna odnosi się do grupy objawów wywoływanych przez wirusa Epsteina-Barra (EBV). Zazwyczaj występuje u nastolatków, ale można na nią zachorować w każdym wieku. Wirus rozprzestrzenia się głównie przez ślinę, dlatego niektórzy nazywają go „chorobą pocałunkową”. Mononukleoza może powodować objawy, takie jak zmęczenie, gorączka i ból gardła zwykle utrzymują się przez kilka tygodni. W rzadkich przypadkach objawy mogą zaostrzyć się miesiące lub nawet lata później. W niniejszym artykule wskazujemy najważniejsze informacje na temat tej choroby.
Mononukleoza to choroba zakaźna, która rozwija się w wyniku infekcji wirusem EBV. Zazwyczaj nie powoduje groźnych powikłań, jednak wirus pozostaje w organizmie w stanie uśpienia do końca życia. Zwykle ludzie chorują na mononukleozę jednokrotnie, choć w niektórych przypadkach może się ona powtórzyć.
Wiele osób rozwija infekcje EBV jako dzieci po ukończeniu pierwszego roku życia. U bardzo małych dzieci objawy zwykle nie występują lub są tak łagodne, że nie są rozpoznawane jako mononukleoza. Większość chorych to jednak nastolatkowie i dorośli poniżej 30-tego roku życia.
Objawy mononukleozy
Mononukleoza często powoduje wysoką gorączkę, obrzęk węzłów chłonnych na szyi i pod pachami oraz ból gardła. Większość przypadków tej choroby jest względnie łagodna i łatwo ustępuje przy minimalnym leczeniu. Zakażenie zwykle nie jest poważne i zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 1 do 2 miesięcy.
Inne objawy mononukleozy mogą obejmować:
- ból głowy,
- zmęczenie,
- osłabienie mięśni,
- wysypkę w postaci płaskich różowych lub purpurowych plamek na skórze lub w jamie ustnej,
- obrzęk migdałków,
- nocne poty.
Czasami twoja śledziona lub wątroba również mogą puchnąć, ale mononukleoza rzadko bywa śmiertelna.
Mononukleozę generalnie trudno jest odróżnić od innych popularnych chorób wirusowych, takich jak grypa. Jeśli objawy nie ustąpią po 1 lub 2 tygodniach leczenia w domu, takich jak odpoczynek, uzyskanie wystarczającej ilości płynów i jedzenie zdrowej żywności, skonsultuj się z lekarzem.
Okres inkubacji i czas trwania mononukleozy
Okres inkubacji wirusa to czas między zarażeniem się wirusem a wystąpieniem objawów. W przypadku mononukleozy trwa on zazwyczaj od 4 do 6 tygodni. Objawy choroby zwykle występują od 1 do 2 miesięcy.
Okres inkubacji może być krótszy u małych dzieci.
Niektóre objawy, takie jak ból gardła i gorączka, zwykle ustępują po 1 lub 2 tygodniach. Inne objawy, takie jak obrzęk węzłów chłonnych, zmęczenie i powiększenie śledziony, mogą trwać kilka tygodni dłużej.
Przyczyny mononukleozy
Mononukleoza jest zwykle spowodowana przez wirusa Epsteina-Barra EBV. Wirus ten rozprzestrzenia się poprzez bezpośredni kontakt ze śliną z ust osoby zarażonej lub innych płynów ustrojowych, takich jak krew. Rozprzestrzenia się także poprzez kontakty seksualne i przeszczep narządów.
Można zostać narażonym na infekcję wirusem powodującym mononukleozę przez kaszel lub kichanie, całowanie, a także dzielenie się jedzeniem lub piciem z kimś, kto jest nosicielem. Objawy choroby stają się widoczne zazwyczaj od 4 do 8 tygodni po kontakcie z wirusem.
U nastolatków i dorosłych infekcja może nie powodować zauważalnych objawów. U dzieci wirus często nie powoduje żadnych objawów, a infekcja często pozostaje nierozpoznana.
Wirus Epsteina-Barra (EBV)
Wirus Epsteina-Barra (EBV) należy do rodziny wirusów opryszczki i jest jednym z najczęściej infekujących ludzi wirusów. Po zarażeniu się, EBV pozostaje nieaktywny w organizmie przez resztę życia. W rzadkich przypadkach może się reaktywować, ale zwykle nie występują żadne objawy.
Oprócz związku z mononukleozą, naukowcy badają obecnie możliwe konsekwencje infekcji wirusem EBV m.in. na rozwój raka i chorób autoimmunologicznych.
Czy mononukleoza jest zaraźliwa?
Mononukleoza jest chorobą zakaźną, jednak eksperci nie są pewni, jak długo trwa możliwość zarażenia innych osób. Prawdopodobnie jednak może być zakaźna przez 3 miesiące lub dłużej po wystąpieniu objawów.
Ponieważ EBV wnika do gardła, przede wszystkim można się zarazić przez kontakt ze śliną, na przykład przy pocałunku lub dzieląc się naczyniami do jedzenia. Z powodu długiego okresu inkubacji można nawet nie wiedzieć, że jest się chorym na mononukleozę.
Mononukleoza a czynniki ryzyka
Następujące grupy ludzi są narażone na wyższe ryzyko zachorowania na mononukleozę:
- młodzi ludzie w wieku od 15 do 30 lat,
- studenci,
- stażyści medyczni,
- pielęgniarki,
- opiekunowie,
- osoby, które przyjmują leki hamujące układ odpornościowy.
Każdy, kto regularnie ma bliski kontakt z dużą liczbą ludzi, jest bardziej narażony na mononukleozę. Z tego względu bardzo często zarażają się np. licealiści i studenci.
Diagnoza mononukleozy
Ponieważ inne, znacznie poważniejsze infekcje wirusowe, takie jak wirusowe zapalenie wątroby typu A, mogą powodować objawy podobne do mononukleozy, lekarz będzie się starał przede wszystkim wykluczyć te możliwości.
Wstępne badania
Podstawowym pytaniem jest jak długo posiada się objawy. Jeśli ma się od 15 do 25 lat, lekarz może również zapytać, czy było się w bliskim kontakcie z osobami, które mają mononukleozę.
Wiek jest jednym z głównych wskazówek do postawienia właściwej diagnozy. Ponadto weryfikuje się takie objawy jak gorączka, ból gardła i obrzęk węzłów chłonnych.
Lekarz mierzy często temperaturę i sprawdza gruczoły szyi, pach i pachwin. Może również sprawdzić lewą górną część brzucha, aby ustalić, czy śledziona jest powiększona.
Pełna morfologia krwi
Czasami lekarz może chcieć wykonać pełną morfologię krwi. To badanie krwi pomoże określić, jak ciężki jest stan pacjenta, patrząc na poziom różnych komórek krwi. Na przykład wysoka liczba limfocytów często wskazuje na infekcję.
Liczba białych krwinek
Mononukleoza zazwyczaj powoduje, że organizm wytwarza więcej białych krwinek, gdy próbuje się bronić. Wysoka liczba białych krwinek nie może jednoznacznie potwierdzić zakażenia EBV, ale wynik sugeruje, że jest ono bardziej prawdopodobieństwo.
Test monospot
Testy laboratoryjne są drugą częścią diagnozy lekarskiej. Jednym z najbardziej wiarygodnych sposobów diagnozowania mononukleozy jest test monospot (lub test heterofilny). Badanie krwi polega na wykryciu odpowiednich przeciwciał – są to białka wytwarzane przez układ odpornościowy w odpowiedzi na szkodliwe czynniki.
Test tego rodzaju nie wskazuje przeciwciał EBV. Zamiast tego określa poziomy innej grupy przeciwciał, które może wytwarzać organizm, gdy jest się zarażonym EBV. Są to tak zwane przeciwciała heterofilne.
Wyniki tego testu są najbardziej spójne, gdy wykonuje się go między 2 a 4 tygodniami po pojawieniu się objawów choroby. W tym momencie ma się zazwyczaj wystarczającą ilość heterofilnych przeciwciał, aby wywołać wiarygodną pozytywną odpowiedź.
Ten test nie zawsze jest dokładny, ale jest łatwy do wykonania, a wyniki są zwykle dostępne w ciągu godziny lub mniej.
Test na przeciwciała EBV
Jeśli wynik testu monospotu będzie ujemny, lekarz może zlecić badanie przeciwciał dla EBV. To badanie krwi wykrywa przeciwciała swoiste dla infekcji EBV. Badanie tego rodzaju może wykryć mononukleozę już w pierwszym tygodniu, kiedy ma się już objawy, jednak uzyskanie wyników zajmuje więcej czasu.
Leczenie mononukleozy
Nie ma konkretnego sposobu leczenia mononukleozy zakaźnej. Jednak lekarz może przepisać kortykosteroidy w celu zmniejszenia obrzęku gardła i migdałków. Objawy zwykle ustępują same w ciągu 1 do 2 miesięcy.
Skontaktuj się z lekarzem, jeśli objawy się nasilą lub jeśli odczuwasz silny ból brzucha. W innych przypadkach zaleca się głównie domowe leczenie objawowe.
Mononukleoza a domowe środki zaradcze
Leczenie w domu ma na celu złagodzenie objawów. Obejmuje ono stosowanie leków dostępnych bez recepty (OTC) w celu zmniejszenia gorączki. Stosuje się również metody łagodzenia bólu gardła, takich jak płukanie go słoną wodą.
Inne domowe środki zaradcze, które mogą złagodzić objawy choroby, obejmują:
- zapewnianie dużo odpoczynku,
- pozostanie nawodnionym, najlepiej dzięki spożywaniu czystej wody,
- jedzenie ciepłego rosołu,
- wzmacnianie układu odpornościowego poprzez spożywanie produktów przeciwzapalnych i bogatych w przeciwutleniacze, takich jak zielone warzywa liściaste, olej z czarnuszki, czarny bez, owoce jagodowe, brązowy ryż i łosoś.
- stosowanie leków przeciwbólowych OTC, takich jak acetaminofen.
Nigdy nie należy podawać aspiryny dzieciom i młodzieży, ponieważ może to prowadzić do zespołu Reye’a, rzadkiego zaburzenia, które może powodować uszkodzenie mózgu i wątroby. Dowiedz się więcej o domowych środkach zaradczych na mononukleozę.
Mononukleoza a powikłania
Mononukleoza zazwyczaj nie ma poważniejszych konsekwencji zdrowotnych. W niektórych przypadkach chorzy mogą doświadczać wtórnych infekcji, takich jak angina paciorkowcowa, infekcje zatok lub zapalenie migdałków. W rzadkich przypadkach u niektórych osób mogą wystąpić następujące powikłania:
Powiększona śledziona
Po chorobie zaleca się poczekać co najmniej 1 miesiąc przed podjęciem energicznych czynności, związanych np. z podnoszeniem ciężkich przedmiotów lub uprawianiem sportów kontaktowych, aby uniknąć pęknięcia śledziony, która może być opuchnięta od infekcji.
Należy porozmawiać z lekarzem o tym, kiedy można wrócić do normalnej aktywności.
Uszkodzona śledziona u osób, które mają mononukleozę jest dość rzadką komplikacją, ale stanowi zagrożenie dla życia. Należy zawsze natychmiast skontaktować się z lekarzem jeśli cierpi się na mononukleozę i odczuwa ostry, nagły ból w lewej górnej części brzucha.
Zapalenie wątroby
U osób chorych na mononukleozę czasami może wystąpić zapalenie wątroby lub żółtaczka (zażółcenie skóry i oczu).
Rzadkie komplikacje
Według niektórych źródeł mononukleoza może również powodować niektóre z tych niezwykle rzadkich powikłań:
- niedokrwistość, która jest zmniejszeniem liczby czerwonych krwinek,
- małopłytkowość, czyli zmniejszenie liczby płytek krwi – tej części krwi, która rozpoczyna proces krzepnięcia,
- zapalenie serca,
- komplikacje, które wiążą się z działaniem układu nerwowego, takie jak zapalenie opon mózgowych lub zespół Guillaina-Barrego,
- obrzęk migdałków, który może utrudniać oddychanie.
Mononukleoza u dorosłych
Mononukleoza występuje głównie na ludzi w wieku nastoletnim i poniżej 30-tego roku życia, choć tego rodzaju infekcja może dotknąć w każdym wieku. Znacznie rzadziej występuje jednak u dorosłych w wieku powyżej 30 lat. Starsi dorośli z mononukleozą zwykle mają gorączkę, ale mogą nie mieć innych objawów, takich jak ból gardła, obrzęk węzłów chłonnych lub powiększonej śledziony.
Mononukleoza u dzieci
Dzieci mogą zarazić się mononukleozą np. dzieląc się przyborami kuchennymi lub szklankami, a także przebywając w pobliżu osoby zarażonej, która kaszle lub kicha.
Ponieważ dzieci mogą mieć tylko łagodne objawy, takie jak ból gardła, choroba może pozostać nierozpoznana.
Dzieci, u których zdiagnozowano mononukleozę, zwykle mogą nadal uczęszczać do szkoły lub przedszkola. Być może będą musiały unikać pewnych aktywności fizycznych podczas powrotu do zdrowia. Chore dzieci powinny często myć ręce, szczególnie po kichaniu lub kaszlu.
Mononukleoza u małych dzieci
Większość osób z mononukleozą jest zarażonych EBV we wczesnym okresie życia. Podobnie jak w przypadku starszych dzieci, małe dzieci mogą zarazić się poprzez dzielenie się przyborami kuchennymi lub szklankami. Mogą się również zarazić, wkładając zabawki do ust, które były w ustach innych chorych dzieci.
Małe dzieci z mononukleozą rzadko mają jakiekolwiek objawy. Jeśli mają gorączkę i ból gardła, można to pomylić z przeziębieniem lub grypą.
Jeśli lekarz podejrzewa, że maluch ma mononukleozę, prawdopodobnie zaleci, aby zapewnić dziecku odpoczynek i dużo płynów.
Nawrót mononukleozy
Mononukleoza jest spowodowana przez infekcję wirusem EBV, który pozostaje w stanie uśpienia w organizmie po wyzdrowieniu. Możliwe jest, jednak nietypowe, że reaktywacja na obecność EBV może spowodować objawy choroby, które powrócą miesiące lub lata po jej pierwotnym pojawieniu.
Większość ludzi choruje na tę chorobę tylko raz. W rzadkich przypadkach objawy mogą nawracać z powodu reaktywacji EBV.
Jeśli mononukleoza powróci, wirus znajdować się będzie m.in. w ślinie, ale prawdopodobnie nie wystąpią żadne objawy, chyba że ma się osłabiony układ odpornościowy.
W rzadkich przypadkach mononukleoza może prowadzić do przewlekłej choroby, przy której objawy utrzymują się dłużej niż 6 miesięcy. Jeśli ma się objawy choroby, którą się wcześniej przebyło, należy skonsultować się z lekarzem.
Zapobieganie mononukleozie
Mononukleoza jest prawie niemożliwa do uniknięcia. Wynika to z faktu, że zdrowi ludzie, którzy w przeszłości byli zarażeni EBV, mogą okresowo przenosić i rozprzestrzeniać infekcję do końca życia.
Prawie wszyscy dorośli zostali zarażeni EBV i wytworzyli przeciwciała w celu zwalczania infekcji. Ludzie zwykle chorują tylko raz w życiu, często bezobjawowo.
Co jeszcze warto wiedzieć?
Objawy mononukleozy rzadko trwają dłużej niż 4 miesiące. Większość osób z tą chorobą wraca do zdrowia w ciągu 2 do 4 tygodni.
EBV powoduje dożywotnią, nieaktywną infekcję w komórkach układu odpornościowego organizmu. W niektórych, bardzo rzadkich przypadkach u nosicieli wirusa rozwija się chłoniak Burkitta lub rak nosogardzieli, które są rzadkimi nowotworami.
EBV wydaje się odgrywać rolę w rozwoju tych nowotworów, jednak prawdopodobnie nie jest jedyną ich przyczyną.
Źródła:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470387/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30111570
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29855902
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29951372
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29055437
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28755681
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30166498
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29905559
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29577060
