Alkoholowy zespół płodowy, znany jako FAS, to dość szerokie zestawienie potencjalnych wad wrodzonych, spowodowanych działaniem alkoholu w okresie prenatalnym. Dzieci dotknięte FAS mogą się istotnie różnić zakresem deficytów i ich dotkliwością. Alkoholowy zespół płodowy to często wady fizyczne, psychiczne i umysłowe. Dzieci z FAS mają również czasami dość charakterystyczny wygląd fizyczny. W niniejszym artykule przybliżamy najważniejsze informacje na temat tej choroby.
Alkoholowy zespół płodowy to najcięższa forma wad wrodzonych, o cechach somatycznych i neurologicznych, spowodowanych ekspozycją płodu na działanie alkoholu. Najczęściej wyróżnia się trzy kategorie pełnoobjawowego FAS, czyli specyficzne anomalie w budowie twarzy, spowolniony rozwój fizyczny, a także efekty wynikające z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Czym jest alkoholowy zespół płodowy?
Kobiety, które spożywają alkohol w czasie ciąży, mogą urodzić dzieci ze spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, zwanych FASD. FASD to ogólne określenie szeregu zaburzeń, które mogą mieć różną dotkliwość. Mogą być łagodne lub ciężkie, a także powodować fizyczne i psychiczne wady wrodzone. FASD obejmuje:
- alkoholowy zespół płodowy (FAS – ang. fetal alcohol syndrome),
- częściowy płodowy zespół alkoholowy,
- wady wrodzone związane z alkoholem,
- zaburzenie neurorozwojowe związane z alkoholem,
- zaburzenie neurobehawioralne związane z prenatalną ekspozycją na alkohol.
Alkoholowy zespół płodowy jest ciężką postacią tego stanu. Osoby z FAS mogą mieć problemy z widzeniem, słyszeniem, pamięcią, koncentracją uwagi, zdolnościami do nauki i komunikacji. Powstałe w jego wyniku wady mogą istotnie różnić się w zależności od osoby, jednak uszkodzenie jest często trwałe.
Pełnoobjawowy FAS obejmuje trzy kategorie typowych wad i anomalii, w tym zmiany w wyglądzie twarzy, opóźnienia rozwojowe i cały wachlarz zmian, wynikających z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Jakie są przyczyny alkoholowego zespołu płodowego?
Kiedy kobieta w ciąży pije alkohol, część tego alkoholu łatwo przenika przez łożysko do płodu. Ciało rozwijającego się płodu nie przetwarza alkoholu w taki sam sposób jak dorosły. Alkohol jest bardziej skoncentrowany w organizmie płodu i może uniemożliwić dostateczne odżywianie oraz dostęp tlenu. Nawet czasowe ograniczenia tego rodzaju mogą powodować trwałe zmiany w organizmie dziecka.
Uszkodzenia płodu można dokonać w pierwszych tygodniach ciąży, gdy kobieta może jeszcze nie wiedzieć, że jest w ciąży. Ryzyko wzrasta, jeśli matka pije dużo alkoholu. W takim przypadku może przez dłuższy czas nie zauważyć pierwszych objawów ciąży, co stanowi bardzo duże zagrożenie dla dziecka.
Według wielu badań, spożywanie alkoholu wydaje się najbardziej szkodliwe w pierwszych trzech miesiącach ciąży. Jednak spożywanie alkoholu w dowolnym momencie ciąży może być również bardzo szkodliwe, co potwierdzają liczne instytucje badawcze na świecie.
Jakie są objawy alkoholowego zespołu płodowego?
Ponieważ alkoholowy zespół płodowy obejmuje szeroki zakres problemów zdrowotnych, istnieje wiele możliwych objawów. Nasilenie tych objawów waha się od łagodnego do ciężkiego i może obejmować takie jak:
- mała głowa,
- gładki grzbiet między górną wargą a nosem, małe i szeroko osadzone oczy, bardzo cienka górna warga lub inne nietypowe rysy twarzy,
- wzrost i waga ciała poniżej przeciętnej,
- nadpobudliwość,
- brak skupienia,
- słaba koordynacja ruchowa,
- opóźniony rozwój dziecka i problemy z myśleniem, mową, ruchem i umiejętnościami społecznymi,
- słaba samoocena,
- problemy z widzeniem lub słyszeniem,
- trudności w uczeniu się,
- upośledzenie intelektualne,
- problemy z sercem,
- wady i nieprawidłowości pracy nerek,
- zdeformowane kończyny lub palce,
- częste wahania nastroju.
Jak diagnozuje się zespół alkoholowy płodu?
Im wcześniej postawiona diagnoza, tym lepszy wynik. Do lekarza należy zwrócić się jak najszybciej, jeśli uważa, że dziecko może mieć FAS. Warto poinformować swojego lekarza, jeśli piło się alkohol podczas ciąży.
Podstawowym kryterium diagnozowania FAS identyfikacja charakterystycznego fenotypu fizycznego, czyli najbardziej typowych anomalii w rysach i kształcie twarzy. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
- mała głowa,
- wypłaszczenie w środkowej część twarzoczaszki,
- małe i szeroko rozstawione oczy,
- mała i cofnięta żuchwa.
- szersza nasada nosa,
- krótki i zadarty nos,
- mniej zarysowana górna warga.
Fizyczne badanie dziecka może wykazać szmery lub inne problemy z sercem. Gdy dziecko dojrzewa, mogą pojawić się inne objawy, które pomogą potwierdzić diagnozę. Obejmują one:
- wolne tempo wzrostu,
- nieprawidłowy wzrost kości,
- problemy ze słuchem i wzrokiem,
- powolne przyswajanie języka,
- nieproporcjonalnie mały rozmiar głowy,
- słaba koordynacja ruchowa.
Aby zdiagnozować osobę z FAS, lekarz musi ustalić, że ma nieprawidłowe rysy twarzy, wolniejszy niż normalny wzrost i problemy z centralnym układem nerwowym. Problemy z układem nerwowym mogą być fizyczne lub behawioralne. Mogą występować np. jako nadpobudliwość, brak koordynacji lub koncentracji lub trudności w uczeniu się.
Jakie są metody leczenia alkoholowego zespołu płodowego?
Chociaż alkoholowy zespół płodowy jest nieuleczalny, istnieją metody leczenia niektórych objawów. Im wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym większy postęp jest możliwy. W zależności od objawów, które wykazuje dziecko z FAS, może ono potrzebować wielu wizyt u lekarza lub innego specjalisty. Specjalna edukacja i profesjonalne usługi mogą być bardzo pomocne u małych dzieci. Na przykład logopedzi mogą współpracować z małymi dziećmi, aby pomóc im nauczyć się mówić.
Postępowanie w domu
Dzieci z FAS niezwykle wiele korzystają ze stabilnego i kochającego domu. Mogą być jeszcze bardziej wrażliwe na zakłócenia rutyny niż przeciętne dziecko. Dzieci z FAS są szczególnie narażone na problemy z przemocą i uzależnieniami w późniejszym życiu, jeśli są stykają się z nimi na co dzień. Dzieci z alkoholowym zespołem płodowym dobrze radzą sobie z codzienną rutyną, prostymi zasadami do przestrzegania i nagrodami za pozytywne zachowanie.
Stosowanie leków
Nie ma leków, które konkretnie leczą alkoholowy zespół płodowy. Jednak niektóre z nich mogą być pomocne w łagodzeniu niektórych objawów. Do najczęściej stosowanych należą:
- leki przeciwdepresyjne w leczeniu problemów z przygnębieniem i rezygnacją,
- środki do leczenia braku skupienia, nadpobudliwości i innych problemów behawioralnych,
- neuroleptyki w leczeniu lęku i agresji,
- leki przeciwlękowe w leczeniu strachu.
Doradztwo w zakresie FAS
W przypadku dzieci z FAS pomocne może być również szkolenie behawioralne. Na przykład trening przyjaźni uczy dzieci umiejętności społecznych w zakresie interakcji z rówieśnikami. Szkolenie z funkcji wykonawczych może poprawić takie umiejętności, jak samokontrola, rozumowanie i rozumienie przyczyny i skutku. Dzieci z FAS mogą również potrzebować dodatkowej pomocy nauce. Na przykład nauczyciel matematyki może pomóc dziecku, które boryka się w szkole.
Rodzice i rodzeństwo mogą również potrzebować pomocy w radzeniu sobie z wyzwaniami, jakie może powodować ten stan. Taka pomoc może pochodzić z terapii, rozmów lub grup wsparcia. Rodzice mogą również otrzymać właściwe szkolenie dostosowujące opiekunów do potrzeb dzieci. Trening rodzicielski uczy, jak najlepiej współdziałać i dbać o swoje dziecko.
Leczenie alternatywne
Niektórzy rodzice i ich dzieci szukają alternatywnych metod leczenia poza placówką medyczną. Obejmują one praktyki lecznicze, takie jak masaż i akupunktura. Alternatywne metody leczenia obejmują również techniki ruchowe, takie jak ćwiczenia lub joga.
Jak mogę zapobiec zespołowi alkoholowemu płodu?
Można uniknąć zespołu alkoholowego płodu, nie pijąc alkoholu podczas ciąży. Jeśli jesteś kobietą z problemem picia, która chce zajść w ciążę, poproś o pomoc lekarza. Jeśli pijesz niewiele i towarzysko, przestań pić w ogóle, aż urodzisz dziecko i przestaniesz karmić piersią. Zwłaszcza, jeśli podejrzewasz lub wiesz, że możesz zajść w ciążę w najbliższym czasie. Pamiętaj, że skutki działania alkoholu mogą odcisnąć silne i negatywne piętno już w pierwszych tygodniach ciąży.
Źródła:
Fetal alcohol syndrome. (2014). aapos.org/terms/conditions/51
Fetal alcohol spectrum disorders (FASDs). (2015). cdc.gov/ncbddd/fasd/index.html
Mayo Clinic Staff. (2017). Fetal alcohol syndrome. mayoclinic.com/health/fetal-alcohol-syndrome/DS00184
Williams JF, et al. (2015). Fetal alcohol spectrum disorders. pediatrics.aappublications.org/content/136/5/e1395