Szkarlatyna, znana również jako płonica, jest dość ostrą infekcją zakaźną, która może rozwinąć się u osób w każdym wieku, chociaż najczęściej dotyka dzieci. Charakteryzuje się jaskrawoczerwoną wysypką na ciele, której zwykle towarzyszy wysoka gorączka i ból gardła. Za szkarlatynę odpowiedzialne są te same bakterie paciorkowca, które powodują anginę, a choroba zwykle występuje w okresie jesienno-zimowym. W tym artykule przybliżamy czym jest szkarlatyna, jakie daje objawy, jakie są jej przyczyny i jak należy ją leczyć.
Szkarlatyna stanowi ostrą i wysypkową chorobę zakaźną, wywoływaną przez paciorkowce. Widoczne zmiany skórne, które jej towarzyszą, są efektem toksycznego działania bakterii, które mogą powodować zaburzenia immunologiczne. Choroba zazwyczaj przenoszona jest drogą kropelkową oraz przez kontakt z zainfekowanymi osobami. Zwykle pierwszymi jej objawami są ból gardła, gorączka oraz biały nalot na języku.
Szkarlatyna dotyka głównie dzieci w wieku od 5 do 15 lat, chociaż mogą na nią zapaść osoby w każdym wieku. Kiedyś była to poważna choroba wieku dziecięcego, ale dziś przy odpowiednim leczeniu jest znacznie mniej niebezpieczna. Obecnie w naszym kraju szkarlatyna nie występuje zbyt często, gdyż odnotowuje się jedynie ok. 15 przypadków zachorowania na 10 tysięcy mieszkańców. Leczenie antybiotykami, stosowane we wczesnej fazie choroby, zazwyczaj istotnie pomaga przyspieszyć powrót do zdrowia i zmniejszyć nasilenie objawów.
Szkarlatyna – Objawy
Wysypka jest najczęstszym i najbardziej charakterystycznym, chociaż nie pierwszym objawem szkarlatyny, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Zwykle zaczyna się od czerwonych i plamistych zmian skórnych, które mogą szorstkie w dotyku. Zwyczajowa nazwa choroby pochodzi właśnie od szkarłatnego odcienia wysypki skórnej. Zmiany skórne występują zazwyczaj od 2 do 3 dni, zanim zainfekowana osoba poczuje się chora.
Wysypka zwykle zaczyna się na szyi, w pachwinach i pod pachami, a następnie rozprzestrzenia się na resztę ciała. Fałdy skóry pod pachami, łokciami i kolanami mogą również stać się bardziej zaognione. Po ustąpieniu wysypki, najczęściej po ok. 7 dniach, skóra na czubkach palców rąk i stóp oraz w pachwinach może się łuszczyć, co może potrwać nawet kilka tygodni.
Inne objawy szkarlatyny
Inne typowe objawy szkarlatyny obejmują:
- czerwone zmarszczki pod pachami, łokciami i kolanami – objaw Pastii,
- zarumieniona twarz,
- czerwony język lub biały język z czerwonymi kropkami na powierzchni,
- ból gardła z białymi lub żółtymi plamami na jego powierzchni,
- gorączka powyżej 38,3°C,
- dreszcze,
- bóle głowy,
- obrzęk migdałków,
- nudności i wymioty,
- ból brzucha,
- obrzęk węzłów chłonnych na szyi,
- blada skóra wokół ust
Przyczyny szkarlatyny
Szkarlatyna jest bezpośrednio wywoływana przez bakterie Streptococcus grupy A lub Streptococcus pyogenes. Mogą one żyć w jamie ustnej i przewodach nosowych, a ludzie są ich głównymi nosicielami. Bakterie te mogą wytwarzać toksynę, która powoduje jaskrawoczerwoną wysypkę na ciele.
Klasyczna szkarlatyna może się rozwinąć u osób, które nie są odporne na działanie wytwarzanych przez paciorkowce toksyn. U pozostałych infekcja może prowadzić do anginy paciorkowcowej. Przejście szkarlatyny zapewnia pewną odporność, jednak nie gwarantuje bezpieczeństwa przed ponownym zachorowaniem. Nie ma również szczepionki uodparniającej na tę chorobę.
Czy szkarlatyna jest zaraźliwa?
Zakażenie może rozprzestrzeniać się zazwyczaj 2 do 5 dni przed chorobą i może być przenoszone przez kontakt z wydzielinami osoby zakażonej, z ust, z nosa, podczas kichania lub kaszlu. Oznacza to, że można zarazić się szkarlatyną, jeśli wejdzie w bezpośredni kontakt z skażonymi przedmiotami, a następnie dotknie własnych ust, nosa lub oczu.
Można również zapaść na szkarlatynę, jeśli pije się z tej samej szklanki lub spożywa posiłki z tych samych naczyń, co osoba z infekcją. W niektórych przypadkach możliwe są infekcje paciorkowcem grupy A poprzez skażoną żywność.
Paciorkowce grupy A mogą powodować zakażenie skóry u niektórych osób. Tego rodzaju problemy dermatologiczne są znane jako zapalenie tkanki łącznej i mogą przenosić bakterie na inne osoby. Jednak dotknięcie wysypki szkarlatyny nie rozprzestrzenia bakterii, ponieważ wysypka jest wynikiem działania toksyny, a nie samych bakterii.
Czynniki ryzyka zachorowania na szkarlatynę
Szkarlatyna dotyka głównie dzieci w wieku od 5 do 15 lat. Zachorowanie następuje w wyniku bliskiego kontaktu z osobami zarażonymi.
Komplikacje związane ze szkarlatyną
W większości przypadków wysypka i inne objawy szkarlatyny znikną po około 10 dniach do 2 tygodni po zastosowaniu antybiotykoterapii. Jednak szkarlatyna może powodować poważne komplikacje, do których najczęściej zalicza się:
- gorączka reumatyczna,
- choroba nerek (kłębuszkowe zapalenie nerek),
- infekcja ucha,
- ropnie gardła,
- zapalenie płuc,
- artretyzm.
Infekcji ucha, ropni gardła i zapalenia płuc można zazwyczaj uniknąć, jeśli szkarlatynę szybko leczy się odpowiednimi antybiotykami. Wiadomo, że inne powikłania są wynikiem odpowiedzi immunologicznej organizmu na infekcję, a nie działania samych bakterii.
Diagnozowanie szkarlatyny
Lekarz dziecka w pierwszej kolejności zapewne wykona badanie fizykalne, aby sprawdzić typowe oznaki szkarlatyny. Podczas badania lekarz szczególnie sprawdzi stan języka, gardła i migdałków dziecka. Będą również szukać powiększonych węzłów chłonnych i zbada wygląd i teksturę wysypki.
Jeśli lekarz podejrzewa, że dziecko cierpi na szkarlatynę, najprawdopodobniej zleci wykonanie wymazu z gardła w celu wykonania analizy obecnej w niej kultury bakterii. Próbka zostanie następnie wysłana do laboratorium w celu ustalenia, czy obecne są Streptococcus grupy A. Istnieje również szybki test wymazu z gardła, który często można wykonać na miejscu. Może pomóc zidentyfikować infekcję paciorkowca grupy A podczas oczekiwania na bardziej wiarygodne wyniki.
Leczenie szkarlatyny
Szkarlatyna jest leczona antybiotykami, które zabijają bakterie i pomagają układowi odpornościowemu zwalczać źródło powodujące infekcję. Należy jednak upewnić się, że chora osoba prawidłowo przyjmuje zalecony lek. Pomoże to zapobiec infekcji powodującej komplikacje i powikłania.
Można zazwyczaj również podawać niektóre leki dostępne bez recepty (OTC), takie jak acetaminofen na gorączkę i ból. Należy jednak skonsultować się z lekarzem, aby sprawdzić, czy dziecko jest wystarczająco duże, aby otrzymać ibuprofen. Dorośli mogą stosować acetaminofen lub ibuprofen.
Aspiryny nigdy nie należy stosować w żadnym wieku podczas choroby z gorączką ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a.
Lekarz dziecka może również przepisać inne leki, aby złagodzić ból gardła. Inne środki to jedzenie lodów lub ciepłej zupy. Płukanie gardła słoną wodą i stosowanie chłodnego nawilżacza powietrza może również zmniejszyć nasilenie i ból.
Ważne jest również, aby dziecko piło dużo wody, aby uniknąć odwodnienia.
Zazwyczaj dziecko może wrócić do przedszkola lub szkoły po wykorzystaniu zapisanych antybiotyków i przynajmniej po 24 godzinach bez gorączki.
Obecnie nie ma szczepionki na szkarlatynę lub paciorkowce grupy A, chociaż wiele potencjalnie skutecznych szczepionek jest w fazie badań klinicznych.
Zapobieganie szkarlatynie
Praktykowanie higieny jest najlepszym sposobem zapobiegania szkarlatynie. Oto kilka wskazówek dotyczących zapobiegania, których należy przestrzegać i uczyć dzieci:
- mycie rąk przed posiłkami i po skorzystaniu z toalety,
- dezynfekcja w przypadku osób kaszlących i kichających,
- zakrywanie ust i nosa podczas kichania lub kaszlu,
- nie dzielenie się naczyniami i szklankami z innymi, szczególnie w grupach.
Radzenie sobie z objawami szkarlatyny
Szkarlatynę należy leczyć antybiotykami, są jednak metody, które można wykorzystać, aby złagodzić objawy i dyskomfort związany z chorobą. Oto kilka sposobów do wypróbowania:
- picie ciepłej herbaty lub zupy na bazie bulionu, aby ukoić gardło,
- stosowanie miękkiego jedzenia lub płynnej diety, jeśli jedzenie powoduje ból,
- Stosowanie acetaminofenu lub ibuprofenu, aby złagodzić ból gardła,
- stosowanie przeciwzapalnego kremu przeciw świądowi lub leków, aby złagodzić swędzenie,
- dbanie o nawodnienie organizmu, aby zwilżyć gardło i uniknąć odwodnienia,
- ssanie pastylek na gardło – w większości przypadków dzieci w wieku powyżej 4 lat mogą bezpiecznie stosować pastylki do ssania w celu złagodzenia bólu gardła,
- unikanie obecnych w powietrzu substancji drażniących, takich jak zanieczyszczenia,
- nie palenie tytoniu,
- płukanie gardła wodą z solą,
- nawilżanie powietrza, aby zatrzymać podrażnienie gardła od suchości.
Źródła:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22965026
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31533311
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31519542
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31163954
