Endometrioza – Objawy, przyczyny i leczenie

Endometrioza (łac. endometriosis) to rodzaj schorzenia, które powoduje, że fragmenty wyściółki macicy (endometrium) zaczynają rosnąć tam, gdzie nie powinny. Zwykle jest to w jajnikach i / lub jajowodach, w miednicy za macicą, jelitem lub pęcherzem. Tkanki mogą nawet rosnąć w płucach, jednak zwykle znacznie rzadziej. Co warto wiedzieć o endometriozie, jakie może mieć konsekwencje oraz w jaki sposób z nią postępować? Koniecznie przeczytaj.

Lekarze wciąż nie rozumieją dokładnie, co powoduje endometriozę, mimo że jest dość powszechna. Miliony kobiet w na całym świecie mają problemy z tą chorobą. Jeśli jesteś jedną z nich, prawdopodobnie zdajesz już sobie sprawę, że jest to problem długotrwały. Wiele jednak kobiet posiada endometriozę, nie zdając sobie z tego sprawy, więc warto dowiedzieć się więcej, szczególnie jeśli cierpisz na bolesne miesiączki.

Endometrioza – Charakterystyka i rozwój choroby

Problemy związane z endometriozą pojawiają się zwykle już w okresie dojrzewania. Każdego miesiąca tkanki wyściełające macicę stają się gęste i miękkie, gotowe do otrzymania zapłodnionego jaja. Jeśli nie zajdzie się w ciążę, ciało po prostu zrzuca tę wyściółkę. W efekcie tego powstaje krew menstruacyjna, gdy ma się okres.

Ze zmianami chorobowymi mamy do czynienia, gdy ciało nie może pozbyć się tkanek, które zbudowały się poza macicą. Organizm będzie nadal próbowało pozbyć się ich, ale krew nie będzie miała ujścia. W rezultacie ryzykuje się rozwój torbieli, zmian chorobowych i blizn. Endometrioza jest zaburzeniem, w którym tkanka podobna do tkanki tworzącej wyściółkę macicy rośnie poza jamą macicy.

Zmiany hormonalne cyklu miesiączkowego wpływają na niewłaściwie położenie tkanki endometrium, mogąc powodować  stan zapalny i bolesność tego obszaru. W takim przypadku tkanka wzrośnie, pogrubi się i rozpadnie. Z czasem uszkodzona tkanka nie ma ujścia i zostaje uwięziona w obszarze miednicy, mogąc powodować takie dolegliwości jak:

• podrażnienie,
• tworzenie się blizn,
• zrosty, w których tkanka łączy ze sobą narządy miednicy,
• silny ból podczas miesiączki,
• problemy z płodnością.

Endometrioza jest dość często występującym schorzeniem ginekologicznym, dotykającym nawet 10% wszystkich kobiet.

Jakie są etapy endometriozy?

Endometrioza ma mieć 4 etapy lub typy, które wyróżnia się pod kątem zaawansowania dolegliwości:

• minimalny,
• łagodny,
• umiarkowany,
• silny.

Różne czynniki determinują stadium tego rodzaju zaburzenia, z których najczęściej wymienia się lokalizację, natężenie, rozmiar i głębokość zmian endometrium. Etapy choroby mogą zmieniać się z biegiem czasu, powodując odmienne dolegliwości i następstwa zdrowotne.

Etap 1 – minimalny

Przy minimalnej endometriozie występują niewielkie i płytkie zmiany w tkance endometrium na jajniku. Może również wystąpić stan zapalny w jamie miednicy lub jej okolicach.

Etap 2 – łagodny

Łagodna endometrioza obejmuje lekkie i płytkie zmiany na jajniku i wyściółce miednicy.

Etap 3 – umiarkowany

Umiarkowana endometrioza obejmuje głębokie zmiany na jajniku i wyściółce miednicy. Mogą one występować również w innych miejscach.

Etap 4 – silny

Najcięższy etap endometriozy obejmuje głębokie zmiany w tkance wyściółki miednicy i jajników. Mogą również występować zmiany na jajowodach i jelitach.

Jakie są przyczyny endometriozy?

Lekarze mają wiele teorii na ten temat, jednak żadna z ich nie została dotąd dostatecznie dobrze udowodniona naukowo. Jedną z nich jest sytuacja, w której drobne fragmenty tkanki z wyściółki macicy (gruczoły endometrium) są przekazywane z macicy przez jajowody. Względnie rzadko, tkanki te mogą być przenoszone w organizmie poprzez układ limfatyczny. System limfatyczny to sieć naczyń, które transportują zwalczające infekcje białe komórki wewnątrz organizmu. Istnieje niewielka szansa, że ​​kawałki tkanki mogą trafić do płuc, oczu lub mózgu. Brzmi to alarmująco, ale jest to bardzo rzadkie.

Podczas regularnego cyklu miesiączkowego ciało kobiety zrzuca podszewkę macicy. Pozwala to na przepływ krwi menstruacyjnej z macicy przez mały otwór w szyjce macicy i przez pochwę. Jedną z najstarszych teorii wskazuje, że endometrioza występuje z powodu procesu zwanego menstruacją wsteczną. Dzieje się tak, gdy krew menstruacyjna przepływa z powrotem przez jajowody do jamy miednicy zamiast opuszczać ciało przez pochwę.

Inna teoria mówi, że hormony przekształcają komórki poza macicą w komórki podobne do komórek wyściełających wnętrze macicy, znane jako komórki endometrium.

Niektórzy badacze uważają jednak, że stan ten może wystąpić, jeśli małe obszary wewnątrz brzucha przekształcą się w tkankę endometrium. Może się to zdarzyć, ponieważ komórki w jamie brzusznej wyrastają z komórek embrionalnych, które mogą zmieniać kształt i działać jak komórki endometrium. Nie wiadomo, dlaczego tak się dzieje.

Przemieszczone komórki endometrium mogą znajdować się na ścianach miednicy i na powierzchni narządów miednicy, takich jak pęcherz, jajniki i odbytnica. Gdy się tam znajdują, nadal rosną, gęstnieją i krwawią w trakcie cyklu miesiączkowego w odpowiedzi na działanie hormonów podczas cyklu miesiączkowego.

Możliwe jest również, że krew menstruacyjna wycieka do jamy miednicy przez bliznę chirurgiczną, na przykład po cesarskim cięciu – często nazywanym również cięciem typu C.

Można również spotkać opinie, że endometrioza jest spowodowana wadliwym działaniem układu odpornościowego, który nie niszczy zbędnych komórek endometrium.

Niektórzy uważają również, że endometrioza może rozpocząć się jeszcze w okresie płodowym z powodu błędnie rozlokowanej tkanki, która zaczyna reagować na hormony dojrzewania – teoria Müllera.

Uznaje się również często, że jest to przede wszystkim schorzenie dziedziczne. Z tego powodu warto zapytać swojej mamy, czy ma endometriozę, ponieważ może ona przechodzić z pokolenia na pokolenie.

Jakie są objawy endometriozy?

Endometrioza jest nieprzewidywalna. Można nie wiedzieć, że się ją ma lub odczuwać po prostu bolesne okresy. Wszystko zależy od tego, gdzie w organizmie występują zmiany i jak mocno jest rozwinięta. Ból okolic miednicy jest najczęstszym objawem endometriozy i mogą występować następujące objawy:

• bolesne miesiączki,
• ból w dolnej części brzucha przed i podczas miesiączki,
• skurcze jeden lub dwa tygodnie wokół menstruacji,
• ciężkie krwawienie miesiączkowe lub krwawienie między miesiączkami,
• bezpłodność,
• ból po stosunku seksualnym,
• dyskomfort z wypróżnieniami,
• ból dolnej części pleców, który może wystąpić w dowolnym momencie podczas cyklu miesiączkowego,
• uczucie zmęczenia przez większość czasu w ciągu dnia.

Objawy endometriozy mogą być różne u różnych kobiet. Niektóre z nich doświadczają łagodne objawy, a inne mogą mieć objawy umiarkowane do ciężkich. Nasilenie bólu nie wskazuje jednak na stopień ani stadium danego stanu. Można mieć łagodną postać choroby, ale odczuwać silny ból. Możliwe jest również, aby mieć ciężką postać i cierpieć na  bardzo niewielki dyskomfort. W przypadku endometriozy można także nie mieć żadnych objawów.

Miedzy innymi z powodu tej choroby ważne jest, aby przechodzić regularne badania ginekologiczne, które pozwolą lekarzowi monitorować wszelkie zmiany. Jest to szczególnie ważne, jeśli odczuwa się dwa lub więcej z typowych objawów.

Jak diagnozuje się endometriozę?

Objawy endometriozy mogą być podobne do objawów innych stanów chorobowych, takich jak torbiele jajników i choroby zapalne miednicy mniejszej. Leczenie bólu wymaga dokładnej diagnozy.

Lekarz podczas badania z pewnością będzie chciał omówić symptomy i historię chorobową. Sprawdzi uszkodzenia, torbiele, tkliwość lub zgrubienia wokół miednicy. Najlepiej zrobić to w czasie, gdy łatwiej będzie wykryć znaki ostrzegawcze.

Szczegółowa historia

Z pewnością lekarz zanotuje obserwowane objawy i osobistą lub rodzinną historię endometriozy. Można również przeprowadzić ogólną ocenę stanu zdrowia w celu ustalenia, czy istnieją inne oznaki długotrwałego zaburzenia.

Badanie fizyczne

Podczas badania miednicy lekarz ręcznie wyczuje obszar brzucha pod kątem występowania torbieli lub blizn za macicą.

Badanie ultradźwiękowe

Lekarz może zastosować przezpochwowe USG lub USG jamy brzusznej do zbadania obszarów zagrożonych endometriozą. Oba rodzaje badania dostarczają obrazy narządów rozrodczych. Mogą pomóc lekarzowi zidentyfikować torbiele związane z endometriozą, ale nie są skuteczne w wykluczaniu choroby.

Laparoskopia

Jedyną pewną metodą identyfikacji endometriozy jest bezpośrednie zbadanie tkanek, które odbywa się poprzez drobny zabieg chirurgiczny znany jako laparoskopia. Po zdiagnozowaniu tkankę można usunąć w tej samej procedurze badawczej.

Warto wiedzieć, że lekarz nie podejmuje leczenia z powodu niepłodności spowodowanej endometriozą, chyba że jest przekonany, że ona występuje. Niestety, oznacza to wykonanie laparoskopii.

Jeśli zdecydujesz się na laparoskopię i zostanie stwierdzone, że ma się łagodną endometriozę, być może będzie można leczyć bezpłodność w tym samym czasie. O wiele trudniej będzie w przypadku poważniejszych zmian chorobowych.

Jak leczy się endometriozę?

Niestety, endometrioza jest stanem długoterminowym, którego nie można wyleczyć. Dostępne są jednak terapie, które mogą pomóc zminimalizować objawy i poprawić płodność.

Dostępne są różne opcje leczenia, które pomogą zmniejszyć objawy i poradzić sobie z potencjalnymi powikłaniami. Lekarz może najpierw wypróbować leczenia zachowawczego, a w przypadku braku powodzenia zalecić operację. Każdy reaguje bowiem inaczej na różne opcje leczenia.

Uzyskanie diagnozy i znalezienie opcji leczenia na początku choroby może być frustrujące. Z powodu problemów z płodnością, bólu i strachu, choroba ta może być trudna psychicznie do opanowania.

Dostępne opcje leczenia obejmują przede wszystkim:

Leki przeciwbólowe

Można wypróbować stosowania leków przeciwbólowych bez recepty, takich jak ibuprofen. Nie są one jednak skuteczne we wszystkich przypadkach.

Terapia hormonalna

Przyjmowanie hormonów uzupełniających może czasem złagodzić ból i zatrzymać postęp endometriozy. Terapia hormonalna pomaga organizmowi regulować menstruacyjne zmiany hormonalne, które wzmagają wzrost tkanki zachodzący w przypadku endometriozy.

Hormonalne środki antykoncepcyjne

Hormonalne środki antykoncepcyjne zmniejszają płodność, zapobiegając miesięcznemu wzrostowi i gromadzeniu się tkanki endometrium. Pigułki antykoncepcyjne, plastry i pierścienie dopochwowe mogą zmniejszyć lub nawet wyeliminować ból przy mniej nasilonej endometriozie.

Zastrzyk medroksyprogesteronu może być również skuteczny w zatrzymywaniu miesiączki, a także zatrzymania wzrostu zmian endometrium. Może on również łagodzić ból i inne objawy. Ryzykiem tego zabiegu jest zmniejszenie masy kości, przyrost masy ciała i częstsze występowanie depresji.

Agoniści i antagoniści hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH)

Niekiedy stosuje się agonistów i antagonistów hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH), aby zablokować produkcję estrogenu, który stymuluje jajniki. Estrogen jest hormonem odpowiedzialnym głównie za rozwój kobiecych cech płciowych. Blokowanie produkcji estrogenu zapobiega miesiączce i tworzy sztuczną menopauzę.

Terapia GnRH ma jednak skutki uboczne, takie jak suchość pochwy i uderzenia gorąca. Jednoczesne przyjmowanie małych dawek estrogenu i progesteronu może pomóc ograniczyć lub zapobiec tym objawom.

Danazol

Danazol to kolejny lek stosowany w celu zatrzymania miesiączki i zmniejszenia objawów endometriozy. Podczas przyjmowania danazolu choroba może jednak się czasem nasilać. Danazol może powodować działania niepożądane, w tym trądzik i nadmierne owłosienie, czyli hirsutyzm na twarzy i ciele. Obecnie badane są inne leki, które mogą poprawić objawy i spowolnić postęp choroby.

Chirurgia zachowawcza

Operacja zachowawcza jest przeznaczona dla kobiet, które chcą zajść w ciążę lub doświadczają silnego bólu i na które leczenie hormonalne nie działa włąściwie. Celem chirurgii zachowawczej jest usunięcie lub zniszczenie wzrostu endometrium bez uszkodzenia narządów rozrodczych.

Laparoskopia i chirurgia małoinwazyjna służy zarówno do wizualizacji, jak i diagnozowania endometriozy. Może także pozwolić na usuwanie tkanki endometrium. Chirurg wykonuje małe nacięcia w jamie brzusznej, aby chirurgicznie usunąć narośla lub je odparować. Do tego zabiegu powszechnie stosowane są lasery.

Operacja ostatniej szansy (histerektomia)

W rzadkich przypadkach lekarz może zalecić całkowitą histerektomię, jeśli stan nie poprawi się po zastosowaniu innych metod leczenia.

Podczas całkowitej histerektomii chirurg usuwa macicę i szyjkę macicy. Usuwa się również jajniki, ponieważ narządy te wytwarzają estrogen, a estrogen powoduje wzrost tkanki endometrium. Dodatkowo chirurg usuwa widoczne zmiany w tkankach.

Histerektomia zwykle nie jest uważana za leczenie lub lekarstwo na endometriozę. Po jej przeprowadzeniu nie będzie się w stanie zajść w ciążę. Dlatego warto uzyskać drugą opinię lekarską przed wyrażeniem zgody na operację, jeśli myśli się o założeniu rodziny.

Czy endometrioza może utrudniać zajście w ciążę?

Tak. Jeśli masz problemy z zajściem w ciążę, lekarze uważają, że istnieje około 5% szans, że twoje problemy są spowodowane przez endometriozę. Może ona blokować jajowody i uszkadzać jajniki. Cysty i nagromadzenie tkanki związane z endometriozą mogą również powodować zniekształcenie narządów miednicy.

Jeśli wiesz, że masz endometriozę i masz problemy z zajściem w ciążę, poszukaj pomocy wcześniej, niż później. Nie czekaj na więcej niż sześć miesięcy, zanim pójdziesz do lekarza.

Jaki jest najlepszy sposób na poczęcie z endometriozą?

Kiedy twój lekarz ogólny dowie się, że chcesz mieć dziecko, prawdopodobnie skieruje cię do specjalisty ds. płodności. Jeśli masz łagodną endometriozę, laparoskopia może zwiększyć szanse na udaną ciążę. Twój specjalista może również zasugerować wypłukanie zablokowanych jajowodów. Ta procedura jest alternatywą dla operacji i zwykle kończy się powodzeniem.

U niektórych kobiet z łagodną endometriozą istnieje większe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę po operacji. Jeśli twój stan jest poważniejszy, nadal będziesz mieć od 36% do 66% szans na poczęcie po wykonaniu operacji. Możesz zostać poproszona o wykonanie badania krwi w celu oceny zdolności jajników do produkcji zdrowych jajeczek. Umożliwi ono sprawdzenie, czy twoje jajniki zostały uszkodzone przez endometriozę.

Twoja najlepsza szansa na poczęcie przypada w roku następującym po zabiegu. Jeśli poczekasz dłużej, prawdopodobnie odkryjesz, że twoja endometrioza powraca. Porozmawiaj z lekarzem, jeśli chcesz uzyskać bardziej szczegółowe porady na temat szans na ciążę po operacji.

Jeśli twoja endometrioza jest łagodna i w zależności od twojego wieku, twój lekarz może zalecić czekanie do roku, aby zobaczyć, czy zajdziesz w ciążę w sposób naturalny. Nawet jeśli już próbujesz przez rok, ponieważ nadal możesz zajść w ciążę bez interwencji medycznej. Jeśli twoja endometrioza jest ciężka, możesz mieć naturalną szansę zajścia w ciążę. To zależy od tego, gdzie i w jaki sposób na ciebie wpłynął dany stan chorobowy. Jednak twój lekarz prawdopodobnie zaleci zapłodnienie in vitro.

Czy mogę mieć wspomaganą koncepcję w przypadku stwierdzonej endometriozy?

Tak. Ty i twój partner możecie wybierać wspomaganą koncepcję, ponieważ:

• wolisz to od technik chirurgicznych,
• nie zaszłaś w ciążę, pomimo prób interwencji chirurgicznych i innych,
• twoja endometrioza nie jest ciężka, ale nie poczęłaś dziecka naturalnie po dwóch latach prób.

Jeśli masz łagodną endometriozę, prawdopodobnie otrzymasz propozycję zapłodnienia in vitro. Może to również obejmować trzymiesięczny lub sześciomiesięczny cykl leczenia hormonalnego, które może zwiększyć szanse poczęcia.

 

Źródła:

Kennedy S, et al. ESHRE guideline for the diagnosis and treatment of endometriosis. Human Reprod 2005;20(10):2698-2704.

Rogers PA, et al. Priorities for endometriosis research: recommendations from an international consensus workshop. Reprod Sci 2009;16(4):335-46.

Adamson GD, et al. Creating solutions in endometriosis: global collaboration through the World Endometriosis Research Foundation. J of Endometriosis 2010;2(1):3-6.

https://www.womenshealth.gov/a-z-topics/endometriosis

http://obgyn.ucla.edu/endometriosis